الله بخش مست جي زيارت ڪرڻ لاءِ اروڙ کان اچي نڪتو ھوس.
زبون مسجد وٽ گهوڙي تان لٿس. روھڙيءَ کان اروڙ تائين يڪ ساھي سواري ڪئي ھيم. مفاصلو گهڻو نہ ھو، پر ‘ڪپتان’ کي ھوا ۾ اڏائيندي آيو ھوس. گهوڙو سھڪي رھيو ھو. سنب پگهر ۽ مٽيءَ ۾ اٽجي ويا ھئس. کيس ٻٻر سان ٻڌي، ٿڦڪي ڏنم. منھنجو پراڻو ساٿي آھي. بيحد ڀائيندو آھيانس. مصيبت ۽ مشڪلات ۾ وفادار رھيو آھي. سڏيانس ڪپتان
منھنجو پيرن فقيرن ۾ اعتقاد ڪونھي. مان رھزن آھيان، خوني آھيان، مون کي پنھنجي رائيفل ۽ يوناني خنجر تي اعتبار آھي. پنھنجي قوت ۾ اعتماد اٿم. جنھن کي وڻيم، جڏھن وڻيم قتل ڪندو آھيان. جان فقط انھن جي بخشيندو آھيان، جيڪي قرآن کڻي امان گهرڻ ايندا آھن. اھڙن کي فقط لٽيندو ڦريندو آھيان. ايتري قدر جو لڱن جا لٽا بہ لاھرائي وٺندو آھيان. پر منھنجو جگري يار عارب ماڇي قرآن مان بہ نہ مڙندو ھو. ڪنھن کي بہ ٻاڏائيندو ڏسي، بنا دير ختم ڪري ڇڏيندو ھو. پر ھڪ رات عارب ماڇي گم ٿي ويو
الله بخش مست جي معجزن جا قصا ٻڌي، فيصلو ڪري نڪتو ھوس، تہ جيڪڏھن مست کان عارب ماڇيءَ جو ڏَس نہ مليو، تہ رائيفل جون سڀئي گوليون مست جي سيني ۾ داخل ڪندس
ٻٽ کولي پگهر اگهيم. نھاريم، پري پري تائين آدم ذات ڏسڻ ۾ نہ آئي. رائيفل پختي ڪيم. پوءِ ڀڳل ڀتين، ڦٽل بنيادن ۽ ٽڙيل پکڙيل ڳاڙھين سرن کي لتاڙيندو، اروڙ جي کنڊرن ۾ وڃي پھتس. پويان قديم قبرستان جون قبرون ھيون ۽ اڳيان جبلن جون خوفناڪ لاھيون. اوچتو، خاموشيءَ ۾، پنھنجي پوئتان ڪنھن جي قدمن جو آواز ٻڌم. ڪجهہ پٿر جبل جي لاھ تان ٿڙندا، قلابازيون کائيندا، ھيٺ وڃي ڪريا. ور ۾ لڪايل خنجر جي ھٿئي تي ھٿ رکي، وڄ وانگر ڦيرو کائي، پوئتي ڏٺم
”ڪير آھين؟“
ھو پوئتي ھٽي ويو. ڏٻرو ۽ ڪمزور ھو. ڪاري چادر ۽ اجرڪ جي ٻٽ ڏسي، ھٻڪندي ھٻڪندي پڇيائين، ”تون ڪير آھين؟“
”مسافر آھيان“
”ڀلي آئين ادا“ ھن پنھنجو ڪمزور ھٿ وڌايو. ساڻس ھٿ ملايم
کيس ٻڌايم، ”مان الله بخش مست جي زيارت تي آيو آھيان“
”جيءُ آئين ادا“
”ڏَس ڏيندين؟“
”مان پاڻ سائينءَ جو سلام ڀرڻ نڪتو آھيان. گڏجي ٿا ھلئون“
”واھ جي ڳالھ ڪئي اٿئي“
ھو ۽ مان گڏجي روانا ٿياسين. ھلندي ھلندي پڇيومانس، ”اصل اروڙ جو آھين ڇا؟“
”ھا… ڄايو نپيو ھت آھيان“
ھن جا قدم کنڊرن ۾ پختا ھئا ۽ ٻرانگھون ڪٿيل ھئس. وک مون کان اڳڀرو ھلي رھيو ھو. ھلندي پڇيائين ”پاڻ ڪير آھين؟“
”جي!“ مان ھٻڪيس
ھن منھن ورائي پڇيو ”پاڻ ڪير آھين؟“
”مان ميربحر آھيان“ ڪوڙ ڳالھايم
”اسان جي اکين تي ادا، ڀلي آئين“
وڏيون وڏيون ٻرانگهون کڻندو، وڌندو رھيو. پڇيائين، ”پھريون ڀيرو آيو آھين؟“
”ھا“
”مجاھد جي مسجد وٽ تنھنجو گهوڙو ٻڌل آ؟“
”مجاھد… ڪھڙو مجاھد؟“
”محمد بن قاسم“
”ھا، منھنجو گهوڙو آھي“
ڳاڙھيون سرون لتاڙيندا، قلعي جي کنڊرن مان ٿيندا، ھڪ سالم مسجد وٽ پھتاسين
ٻڌايائين، ”ھيءَ مسجد بہ مجاھد جي اڏايل آھي“
”ھيءَ بھتر حالت ۾ آھي“
”الله جي رحمت اٿس“
”۽ ھن ڊٺل مسجد تي؟“ منھنجي سوال تي ھن مون ڏانھن ڏٺو
کُھري آواز ۾ چيائين، ”مسلمان آھين؟“
”پڪو“
مسجد جي پوئتان پھاڙي پيچرو لھندي چيائين ”ھن زمين تان مجاھد ڪفر جو خاتمو ڪيو“
مان ھلندي ھلندي بيھي رھيس. نظر ڦيرائي چئني طرف ڏٺم. ھر طرف کنڊر ھئا. ويراني ھئي. چيم، ”ھينئر ھن زمين تي ڪجهہ بہ باقي نہ بچيو آھي“
منھنجي ڳالھ تي بڇان لڳس. باقي پيچرو ڊوڙندو لھي ويو
جبل جي ترائيءَ ۾ پھچي، سٿڻ ڇنڊي، مون ڏانھن ڏسڻ لڳو، منھن تي مرڪ ھئس، ڄڻ ٺٽولي پي ڪيائين. مان جبل جي خوفناڪ پيچري تان ترڪندو، ٿاٻا کائيندو، وک وک تي بيھندو، ھيٺ لھي آيس. چنجھين اکين ۾ شرارت ھئس. ڪجهہ وکون کڻي، پنھنجيون سڪل ٻانھون سنھڙي چيلھ تي رکي، ھڪ ھنڌ بيھي رھيو
چيائين ”ھن ميدان ۾ سلائج جي پٽ چچ دوکو ڏيئي راڻي مھيرت کي قتل ڪيو ھو“
چچ ۽ مھيرت جي نالن کان متاثر نہ ٿيس. ٻئي منھنجي لاءِ اوپرا ھئا؛ پر ٻنھي جي وچ ۾ بيٺل دوکي جي ديوار ڏسي ورتم. صدين کان ھلندڙ ھوائون بہ فريب کي لَٽي نہ سگهيون ھيون.
مون چولي ھيٺان خنجر تي ھٿ رکندي پڇيو ”ھيءَ زمين دوکي ۽ فريب کي جنم ڏيندي رھي آھي ڇا؟“
چولي ھيٺان، ور ۾ وڌل خنجر ھو ڏسي نہ سگهيو، باقي منھنجي جملي جي ٺٺولي سمجهي ويو. اکين ۾ نفرت تري آيس. مون کان ڪمزور ۽ ڊڄندو نہ ھجي ھا، تہ ضرور چماٽ وھائي ڪڍيم ھا
”گاريون سھندين؟“ عجيب سوال ڪيائين
”مان سنڌي آھيان“
”مست جون گاريون“
”اوھ! ھا… پنھنجي مراد ماڻڻ لاءِ مست جون گاريون سھندس“
الله بخش مست جي باري ۾ گهڻو ڪجهہ ٻڌي ٻاھر نڪتو ھوس. ٻڌو ھوم، تہ سوالين کي اگهاڙيون گاريون ڏيندو آھي. مٿن گند، ڪچرو، ۽ ڪرفتي اڇلائيندو آھي. پر گڏوگڏ سندس ڪرامتن جا قصا بہ ٻڌا ھئم. جوان عورتن جا جن، ڪڍندو آھي. بي اولاد اولاد ۽ نامراد مرادون ماڻيندا آھن. سندس فيض مان فراقيل وصال، ۽ اڃايل آب حاصل ڪندا آھن. مون کي بہ پنھنجي وڇڙيل دوست جي تلاش ھئي. عارب ماڇي منھنجو جگري يار ھو. چرچي چرچي ۾ کيس وڃائي ويٺس. ھڪ رات ڀنگ ۾ چريو ڌاتورو ملائي پيئاريو ھومانس. ان رات ھو پنھنجي قميص جو گريبان چاڪ ڪري، اوندھ ۾ گم ٿي ويو ھو. سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ کيس ڳوليم، پر وريو ڪي ڪين. جڏھن ھر طرف کان مايوس ٿي چڪو ھوس، تڏھن، ڪنھن نيڪ بندي کان الله بخش مست جي ڪرامتن ۽ معجزن جا قصا ٻڌي؛ مراد ماڻڻ لاءِ، اروڙ کان اچي نڪتو ھوس
”اروڙ مدرسہ عارفيءَ کان مشھور آھي. طالب مفت مذھبي تعليم حاصل ڪندا آھن“ اجنبيءَ اروڙ جي کنڊرن ۾ ٻڌايو
کيس جواب نہ ڏنم. مون کي خاموش ڏسي چيائين ”ھن جبل جي پويان درگاھ عارفي آھي، درگاھ جي سامھون مائي ڪالڪان جي غار ۽ مندر آھي“
خاموش رھيس. ڪابہ دلچسپي نہ ڏيکاريم. منھنجو سمورو خيال مست طرف منتقل ٿيل ھو
چيائين ”ڪالڪان جي مورتي ۽ مندر جا بت مدرسہ عارفيءَ جي طالبن ڀڃي ڇڏيا آھن“
مان الله بخش مست جي باري ۾ سوچي رھيو ھوس ۽ اجنبي جي ڳالھين ۾ دلچسپي نہ پئي ورتم. ھن ٽوپي لاھي، وارن تي ھٿ گھمايو
پڇيومانس ”پاڻ ڪير آھين؟“
”عارفي“
”ڪم ڪھڙو ڪرين؟“
”اروڙ ۾ سنڌي ماستر آھيان“
”چئبو عالم آھين“
چنجھين اکين ۾ چمڪو اڀري آيس، گد گد ٿيو. چيائين، ”ڪھڙيون ٿو ڳالھيون پڇين، ادا. ھن زماني ۾ عالم جو تہ قدر ئي ڪونھي“
”سچ ٿو چوين، سائين“
اڇي قبي ڏانھن پنھنجي ساڄي ھٿ سان اشارو ڪندي چيائين ”شاھ شڪر گنج جو قبو ڏسين ٿو؟“
”ھا“
”۽ زمين جو ھيءُ حصو بہ شاھ شڪر گنج جو آھي“
کانئس پڇيم ”الله بخش مست جي درگاھ اڃا پري آھي ڇا؟“
”ڇو ٿڪجي پيو آھين؟“
”نہ“
”سامھون مارو ڏسين ٿو نہ… ان جي پويان الله بخش مست جي درگاھ آھي“
ٻڌايائين تہ ماري تي چڙھي راجا ڏاھر جا سپاھي پھرو ڏيندا ھئا
جتان لنگهي رھيا ھئاسين، سا زمين ٽاڪرو ھئي. ڪنھن وقت ۾ پاڻيءَ جي مسلسل وھڪري سبب پٿر لسو ٿي ويو ھو. ٿوھرن جي پاسي ۾ ڏاڙھن جا وڻ ھئا. پڪ ڪرڻ خاطر کانئس پڇيم ”ڏاڙھن جا وڻ آھن نہ؟“
”ھا، اھي ڏاڙھن جا وڻ آھن“ ٻانھن ڊگھيريندي چيائين ”۽ سامھون کير جو کُوھ آھي“
”کير جو کُوھ!؟“
”ھا، اچ تہ ڏيکاريانءِ“
کوھ وٽ اچي بيٺاسين. ھيٺ نھاريم. سڪل ھو. تري ۾ پٿر پيا ھئا
ھن چيو ”ھيءُ کير جو کوھ ۽ ڏاڙھن جا وڻ شاھ شڪر گنج جا آھن“
”ھن ۾ تہ پٿر آھن، سائين“
”ھا پر پراڻي زماني ۾ ھن کوھ ۾ کير ھوندو ھو، ۽ وڻ ڏاڙھون ڏيندا ھئا“
کوھ وٽان ھٽندي، ھن پنھنجي ڳالھہ جاري رکي ”شاھ جي وفات کان پوءِ، سندس لالچي مجاورن کير ۽ ڏاڙھون وڪڻڻ شروع ڪيا. ھڪڙي ڏينھن کوھ سڪي ويو، ۽ وڻن ڦل ڇڏي ڏنو. ھينئر وڻن ۾ گل ٿين، پر ڏاڙھون نہ“
وڻ ڳاڙھن گلن سان ڳتيل ھئا. مون قبي ڏانھن ڏٺو. ھو ڳالھائيندو رھيو. شاھ شڪر گنج جي مقبري ڏانھن اشارو ڪندي چيائين ”مقبري جي پويان اڇي ڀتر جا لسا ميدان آھن. چوڏھينءَ رات اتي زبردست جوئا ھلندي آھي. سکر، روھڙي، شڪارپور ۽ جيڪب آباد جا وڏا وڏا سيٺيون، زميندار ۽ ڪامورا جوئا ڪرڻ ايندا آھن“
”ھن چوڏھينءَ تي مان پنھنجي دوستن سميت ايندس، ۽ جوئارين جي سموري دولت لٽي ويندس“ کيس ٻڌايم
”ڪھڙيون ڳالھيون ٿو ڪرين ادا! ھتي گڙنگ جوئاري ايندا آھن. لکن جي جوئا ھلندي آھي. اسان مسڪينن جو ڪم ڪونھي“
رائيفل ساڄي ڪلھي مان لاھي، کاٻي سان قابو ڪندي چيم ”جنھن رات مان ايندس، تنھن رات ھتان جا ھڙئي جوئاري پنھنجيون جهوليون منھنجي آڏو خالي ڪري ڇڏيندا“
ڏٻري ماستر کي منھنجي ڳالھ تي کل آئي. پڇيومانس، ”پوليس بہ ايندي آھي؟“
”ھا…ھڪ ٻہ صوبيدار ۽ ڪجهہ سپاھي ايندا آھن، پر ڪنھن کي بہ جهل پل نہ ڪندا آھن“
”جنھن رات مان ايندس، تنھن رات اروڙ ۾ سنڌين ۽ عربن جا روح واڪا ڪندا“
”ڪھڙيون ڳالھيون ٿو ڪرين! اروڙ ڪرامتن جو شھر آھي“
”شھر، يا کنڊر؟“
مَٺيان لڳس. ڪاوڙ ڇنڊيندي چيائين ”ڪرامتن ۾ اعتبار نہ اٿئي، تہ پوءِ مست جي زيارت تي ڇو آيو آھين؟“
جواب ڏنو مانس ”مان سنڌي آھيان، سنڌين جو ٻچو ٻچو ڪاني ڪرامتن جي صاحبن، پيرن ۽ مرشدن آڏو ڪنڌ جھڪائيندو آھي“
ماري کي ويجهو اچي پھتا ھئاسين. ماري جي ٻئي پاسي الله بخش مست جي درگاھ ھئي. درگاھ جي سامھون سوڙھو لَڪ ھو، جتي ماڻھن جي بي پناھ پِيھ ھئي. مان غلط رستي کان آيو ھوس. لڪ سان لڳو لڳ پڪو رستو بہ ھو، جيڪو گهوٽڪيءَ کان وڃي ٿي نڪتو
مسافر چيو ”ھتي ڪنھن جي ڪين ھلي، جيڪو ڏاڍو، سو گابو“
ماستر مون سان ھٿ ملائي پيھ ۾ گم ٿي ويو. ھجوم ۾ مرد گهٽ ۽ عورتون لاتعداد ھيون. ڳوٺاڻيون – اٻوجھ ۽ ڀورڙيون شھري عورتون بہ ھيون – چالاڪ، چست ۽ ڦڙت.
پيھ مان ڌوڪيندو، ڪرندو، جهرندو، مست جي ڪوٺيءَ وٽ پھتس. ان وقت ھو ڪوٺيءَ ۾ ڪنھن عورت جو جن ڪڍي رھيو ھو. اندران کجڪن جا آواز ٻڌي، سوالي چئي رھيا ھئا، مائيءَ جو جن مست سان جهيڙو ٿو ڪري
ڪوٺيءَ جو در کليو. ھڪ جوانڙي، وار سنواريندي ٻاھر نڪتي. ڪجهہ دير کان پوءِ الله بخش مست ٻاھر آيو. ھڪڙي ڪڇي کان سواءِ باقي سمورا لڱ اگهاڙا ھئس. ڀڀوت بدن، وار وٽيل، ڏاڙھيءَ ۽ مڇن جا وار کنڊريل ۽ اکيون ڳاڙھيون ھئس. پلٿي ماري ويھي رھيو. وڌي وڃي سامھون بيٺومانس. ڇوٽ ۾ ٻہ چار گاريون ڏنائين. سھي ويس
الله بخش مست گُهور ڪري منھنجين اکين ۾ ڏٺو. ڪجهہ دير تائين ڏسندو رھيو. اکيون ڳاڙھيون، جنسي رت، ھٿ وڌائي سٽ ڏيئي منھنجي چادر لاھي ڇڏيائين. ڪجهہ نہ ڪڇيم. ٻُٽ ۾ ھٿ وڌائين، تہ چيومانس ”منھنجي عزت رکجانءِ، مست“
ھٿ ھٽائي ڇڏيائين. اٿي بيٺو. چيائين ”ھليو آءُ“
مان ساڻس ڪوٺيءَ ۾ داخل ٿيس. در بند ڪري منھنجي سامھون اچي بيٺو. پڇيائين، ”ڇو آيو آھين؟“
”پنھنجي دوست جي ڳولا ۾ آيو آھيان“ ادب سان وراڻيم ”کيس سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ڳوليو اٿم، پر ناڪام رھيو آھيان“
پنھنجي ڳاڙھين اکين سان چتائي ڏٺائين. نگاھون نگاھن ۾ وجهندي چيائين ”تون عبدالرحمان ڌاڙيل آھين“
ڇرڪ ڀري، ھڪ قدم کانئس پري ٿي بيٺس. سندس ڪرامت جو معجزو ڏسي، اعتقاد سا دل ٽمٽار ٿي ويئي
چيائين ”۽ تون پنھنجي دوست عارب ماڇيءَ جي ڳولا ۾ آھين“
الله بخش مست جي باري ۾ جيڪي ڪجهہ ٻڌو ھوم، اکين ساڻ ڏٺم. سڄي سنڌ پيرن فقيرن سان ڀريل آھي، پر سائين الله بخش مست جھڙو پھتل ڪو ورلي لڀندو، جيڪي چئي رھيو ھو، تنھن جي اکر اکر ۾ سچ ھو
”تون سکر واري پراڻي درگاھ جي گادي نشين، ميان سڪل پاٿاريدار جو ويھاريل آھين“
”بس سائين، بس.“ سندس پيرن وٽ ويھي رھيس. چيم ”ھاڻي ڏَس ڏي تہ عارب ماڇي ڪٿي آھي؟“
سائين الله بخش مست مون کي ڪلھي کان وٺي اٿاري بيھاريو. پٽڪي کان وٺي پيرن تائين جاچي ڏٺائين. اڳيان ڦري، پويان اچي بيٺو. اوچتو رڙ ڪيائين ”عارب ماڇي مري ويو. تون بہ سج لھڻ کان اڳ اروڙ مان نڪري وڃ“
ھن ڪوٺيءَ جو در کوليو، ۽ مون کي ڌڪو ڏيئي ٻاھر ڪڍي ڇڏيائين. ڪنڌ جهڪائي پاڻيءَ جي دلي وٽ وڃي ويٺس
مان سنڌ جو بدنام ڌاڙيل عبدالرحمان آھيان. مان، عارب ماڇي، ۽ ٻيا سرڪش ڌاڙيل سکر واري پراڻي درگاھ جي گادي نشين، ميان سڪل جي ڇانو ۾ رھندا آھيون. ميان سڪل سنڌ جو نامي گرامي پاٿاريدار آھي. وڏا وڏا خوني ۽ نالي چڙھيا ڌاڙيل وٽس سک ۽ سلامتيءَ جي زندگي گذاريندا آھن. رھائيءَ وارو مڙس آھي. ڪنھن کي مجال ڪونھي، جو اک کڻي سندس ٻالڪن ڏانھن ڏسي سگهي. وٽس اھڙا تہ ناميارا ڌاڙيل آھن، جن جو نالو ٻڌي، اوسي پاسي وارا ڳوٺ ۽ شھر ڪنبي ويندا آھن. عارب ماڇيءَ جھڙي رھزن ڌاڙيل جي گم ٿيڻ جي خبر ٻڌي، ماڻھن خوشيون ڪيون، ۽ مان ڪجهہ عرصي کان پوءِ، عارب ماڇيءَ جي ڳولا ۾ نڪري آيس
”ڪيئن، مراد مليئي؟“
ڪنڌ مٿي ڪري ڏٺم. سامھون ساڳيو ماستر بيٺو ھو
”نہ“
”ائين وري ڪيئن! اڙي ميان، ھن مست پٿر مان پاڻي ڪڍيو آھي“
”توھان لاءِ ڪڍيو ھوندائين“
”تنھنجو تہ ڪرامتن ۽ معجزن ۾ اعتبار ئي ڪونھي نہ“
”ٺلھو اعتبار ڪيئن ڪريان“
”توکي چيائين ڇا؟“
”چيائين منھنجو دوست مري ويو آھي“
”مري ويو ھوندو“
”ڪيئن مري ويو ھوندو“ چيم ”منھنجي دل ٿي ٻڌائي تہ منھنجو يار جيئرو آھي“
”غلطيءَ تي آھين، جوان. مست جي ڳالھہ پٿر تي ليڪ سمجهہ“
کامندي چيم ”مان توھان کي ۽ توھان جي مست کي گولين سان اڏائي ڇڏيندس“
”ڪفر ٿو بڪين. تنھنجي بندوق کي مست ھڪ ڦوڪ سان خاڪ ڪري ڇڏيندو“
”مان رت سان شب قدر ملھائيندو آھيان“
”مٿو ڦري ويو اٿئي“
”اڄ توھان جي ڀرم، ۽ منھنجي تلاش جي آخري شام آھي“
رائيفل ھٿ ۾ ڪيم، تہ سنھڙو ماستر منھنجي سامھون اچي بيٺو. چيائين ”ڪھڙو نہ طاقتور ۽ ٺاھوڪو جوان آھين. اڙي، پنھنجيءَ جوانيءَ تي رحم ڪر، موٽي وڃ“
ھڪ کن لاءِ ماستر ڏانھن ڏٺم. کانئس پڇيم ”ڀلا مست ٻڌائي سگهندو تہ منھنجو دوست ڪٿي پوريل آھي؟“
”ڇو نہ“ ھن فخر سان وراڻيو ”اڙي! پھتل اٿئي. کيس ستر ھزار فرشتا اروڙ ۾ لاھي ويا ھئا“
ھا، ماستر ٻڌايو، ڪجهہ سال ٿيندا، تہ الله بخش مست ھن ماري جي ٻاھران پيو ھو. کيس ڪاري قميص پئي ھئي ۽ قميص جو آڳو ڦاٽل ھوس. سيني تي اونھي گھاءَ جو نشان ھوس
ڪاري قميص.. اونھو گھاءُ…. ٽپ ڏيئي اٿي بيٺس
ماستر کي ڌڪو ڏيئي، پري ڪري، پيھہ ۾ ڪاھي پيس
سڌو اچي الله بخش مست جي ڪوٺيءَ وٽ بيٺس. ان وقت ھو نذرانو وٺڻ لاءِ ٻن نوجوان عورتن سميت ڪوٺيءَ ۾ داخل ٿي رھيو ھو. ھڪدم سندس سامھون وڃي بيٺس. عورتون ڊپ وچان ھڪ طرف ھٽي ويون. مست گارين جو ڀرپور وسڪارو ڪيو. مست کي ٻانھن کان ورتم. سڄو ھجوم ۽ سوالين جي خلق اٿي کڙي ٿي. ڪن سنڍا کنيا، ڪن باٺا، ڪن ڏنڊا ۽ ڪن ڪھاڙيون اڀيون ڪيون. الله بخش مست کي ڪوٺيءَ ۾ اندر ڌڪو ڏيئي، ھجوم جي سامھون رائيفل سڌي ڪري وڃي بيٺس
کين ٻڌايم ”مان عبدالرحمان ڌاڙيل آھيان“
خلق تي برف ڪري پيئي. جيڪي الر ڪري اڳتي وڌي آيا ھئا، سي ھڪ وک پوئتي ھٽي ويا. ڪنھن چيو ”ڇڏيو.. مست پاڻھي پورو ڪندس“
اندر وڃي ڪوٺيءَ جو در بند ڪري ڇڏيم. مست جي اکين مان ڄڻ اُلا نڪري رھيا ھئا. مون کي ڏسي، گارين جي ڌم لائي ڏنائين. ور مان خنجر ڪڍي سندس سيني تي رکيم
”تون ڪوڙو آھين… مڪريل آھين“
جواب ۾ گاريون ڏنائين
کيس ڪنڌ کان وٺندي چيم، ”تون عارب ماڇي ڌاڙيل آھين“
اکين جي باھہ ڍري ٿي ويس. چپن تي مرڪ تري آيس. منھنجي ٻانھن پري ڪندي چيائين، ”پھرين نظر ۾ تہ نہ سڃاڻي سگهئين“
ڳراٽڙي پائي ملياسين. چيم ”وڏو ٻھروپيو ٿي پيون آھين“
”ٿيڻو پيو آھي“
”موٽندين نہ؟“
”ويھہ تہ سھي“
ٻئي تڏي تي ويھي رھياسين. اھو عرصو جيڪو جدا گذاريو ھئوسين، تنھن عرصي جون ڳالھيون ڪيوسيون. ڳالھين ڪرڻ کان پوءِ چيم ”عاربو، توکان سواءِ ڪھاڙيءَ تي ڪٽ چڙھي ويئي آھي“
”منھنجو مجاور ٿيندين؟“ کلندي پڇيائين
”ڇو ٿو پنھنجي کل لاھرائين“ ٻئي ڄڻا ٽھڪ ڏيئي کلي پياسين. چيم ”اڳ جو چوندو ھئين، ڌاڙن کان سواءِ مري ويندين، سو اڄ ڪيئن جيئرو آھين؟“
چپن تي معنيٰ خيز مرڪ ڦھلجي ويس. چيائين ”بيوقوف سنڌين کي ڪھاڙين ۽ بندوقن کان سواءِ بہ ڦري سگهجي ٿو“
تڏي جي ڪنڊ مٿي ڪري، کڏ ۾ زيورن ۽ پئسن جو انبار ڏيکاريائين. چيائين، ”ڪنھن ڏينھن اچي سڀ کڻي وڃجانءِ“
حيرت مان ڏانھنس ڏٺم ”ڏاڍي ملڪيت ميڙي اٿيئي!“
وراڻيائين ”سنڌ ۾ ڪاني ڪرامتن جو پير ٿجي، يا رھزن ڌاڙيل. ٻئي ڌنڌا ھڪجھڙا آھن. ٻنھي ۾ ھڪ جيتري ڪمائي آھي“
”ڪفر ٿو بڪين ڀوڪ“
”مان پير آھيان. ياد رک“ کلندي چيائين ”ڌاڙيل لاءِ قانون آھي، پر ڪاني ڪرامتن جي پيرن لاءِ ناھي“
”توسان پڄڻ، شيطان سان پڄڻ برابر آھي“
”ان جملي لاءِ ڪن سڪي ويا ھئا، رحمان. پراڻا ڏينھن ياد ڏياري ڇڏيئي“
”ھلندين نہ؟“
”نہ.“ جواب ڏنائين ”اڃان ملڪيت ھٿ ڪرڻي اٿم“
”پڪڙجي نہ پوين“
”ماھر ٿي چڪو آھيان. ھن ڌاڙي ۾ ڊپ آھي نہ ڊاءُ. اٻوجھہ پنھنجو گهر ٻڌي نذرانو ڏيڻ ايندا آھن“
ٻاھر خلق ۾ بيچيني وڌندي ٿي ويئي. سندن آواز اندر اچي رھيا ھئا. ھلچل زور ٿي ويئي ھئي. مان اٿي بيٺس. کانئس پڇيم ”ھتي رھڻ جو فيصلو ڪيو اٿئي ڇا؟“
”ھا. جيستائين راز، راز رھندو، پير رھندس. نہ تہ توسان اچي ملندس“
”مان تنھنجو انتظار ڪندس، سائين الله بخش مست“
ھن ٽھڪ ڏنو ”سنڌ ۾ چرين کي پِير، ۽ ديوانن کي پھتل سڏيندا آھن“
”چڱو عاربو، مان وڃان ٿو. خوش آھيان، جو توکي ڳولي لڌو اٿم“
”ترس“ منھنجي سامھون اچي بيٺو. چيائين ”منھنجو ڪم خراب ڪيو اٿئي. مان ٻاھر ھلي ٿو بيھان. تون سڀني جي سامھون، منھنجي پيرن تي ھٿ رکي، ھڪ طرف ھليو وڃجانءِ“
ڳراٽڙي پائي موڪلايوسين. چيومانس ”ڏنڊو ٿي پيو آھين“
وراڻيائين ”سچي گَيھ ۽ جوانڙين جي مھرباني آھي“
عارب ماڇي ڪوٺيءَ جو در کولي ٻاھي اچي بيٺو. ماڻھن جي زبان تارونءَ سان لڳي ويئي. ٻاھر آيس. عارب جي قدمن ۾ ويھي، سندس پيرن تي ٻئي ھٿ رکيم. خلق جو اعتقاد پختو ٿي ويو. آواز آيو، ”واھ واھ، الله بخش مست، تو عبدالرحمان جھڙي ڌاڙيل کي جهڪائي ڇڏيو“
اٿي بيٺس. ڪنڌ جهڪائي اڳتي نڪري ويس
ڪنھن چيو ”سائينءَ جي ڪرامت تہ ڪو ڪوٺيءَ ۾ ڏسي“
ماري کان ڦري اروڙ جي ڦٽل قلعي جو رخ ڪيم. سج لھي ويو ھو. کنڊرن ۽ جبلن تي اوندھ جي ڪاري چادر وڇائجي ويئي ھئي.
(”دل جي دنيا“ مان ورتل)
